Od 1 kwietnia 2022 r. zmiana sposobu rozliczania fotowoltaiki: co czeka nowych prosumentów? Co dalej z fotowoltaiką w Polsce?

Sejm zatwierdził projekt zmian w rozliczeniach fotowoltaiki. Jeśli ustawę podpisze prezydent (co jest pewne), od 1 kwietnia 2022 r. instalacje PV staną się mniej atrakcyjne i mniej opłacalne dla prosumentów.

Projekt ustawy zmieniającej sposób rozliczania fotowoltaiki prosumenckiej został ostatecznie zatwierdzony przez sejm, który odrzucił weto senatu. Ustawa czeka jeszcze na podpis prezydenta. W środowisku wciąż jest wielkie poruszenie, ponieważ przejście z systemu barterowego (net metering) w stosunku 1:8 dla instalacji o mocy do 10 kW (lub 1:7 dla instalacji od 10 do 50 kW) na net billing jest niekorzystne dla osób, które będą w przyszłości instalować panele fotowoltaiczne. Zmiana przepisów będzie z pewnością mieć również szersze konsekwencje – dla firm instalacyjnych oraz na rynku pracy.

Na koniec września 2021 r. liczba prosumentów w Polsce wynosiła ponad 700 tys, moc PV przekroczyła już 6 GW, z czego ponad 4 GW  to instalacje prosumenckie. Takie wyniki przerosły oczekiwania i założenia programu "Mój prąd".

Obecny sposób rozliczania mikroinstalacji PV

Obecnie obowiązuje zasada, że prosument będący właścicielem instalacji o mocy mniejszej niż 10 kW rozlicza się w systemie barterowym, nazywanym też net meteringiem. Gdy ma nadwyżki, przekazuje je do sieci, która pełni funkcję magazynu energii. W zamian za to może w czasie, gdy nie produkuje prądu, pobrać z sieci za darmo taką ilość energii, która odpowiada 80% energii przekazanej. Pozostałe 20% stanowi pewien rodzaj zapłaty za obsługę, magazynowanie, przesyłanie prądu. Jeśli w ciągu roku nie wykorzysta wyprodukowanej nadwyżki, przepada ona na rzecz zakładu energetycznego, z którym współpracuje. Są to korzystne dla inwestorów zasady. Przyjmuje się, że inwestycja w panele fotowoltaiczne powinna zwrócić się w ciągu 6-7 lat.

Zmiana rozliczania fotowoltaiki: co czeka prosumentów w 2022 r.

Procedowany projekt nazywany poselskim (będący modyfikacją wcześniejszego projektu złożonego przez Jadwigę Emilewicz) przewiduje zmianę sposobu rozliczania mikroinstalacji fotowoltaicznych od 1 kwietnia 2022 r. To zmiana wprowadzona w efekcie poprawki Krzysztofa Tchórzewskiego (pierwotnie zakładano wejście w życie nowych przepisów już od 1 stycznia 2022 r.), która ustanawia pewien okres przejściowy i umożliwia zamknięcie inwestycji rozpoczętych jeszcze na starych zasadach.

Nowy sposób rozliczania się z zakładami energetycznymi ma opierać się na zasadzie net billingu. Nadwyżki wyprodukowanej energii  prosumenci będą sprzedawać do sieci po cenach hurtowych, a gdy będą pobierać prąd z sieci elektroenergetycznych zapłacą wg stawek detalicznych. Sęk w tym, że jest bardzo duża różnica między cenami hurtowymi a detalicznymi. Te drugie są znacznie wyższe, ponieważ zawierają opłaty dystrybucyjne i inne oraz podatki. W takiej sytuacji opłacalność inwestycji w fotowoltaikę zdecydowanie spada. Zgodnie z analizą dr. Jana Rączki, analityka rynków energii i byłego prezesa Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, przygotowaną na zlecenie Polskiego Alarmu Smogowego, okres, w jakim zwróci się kwota wyłożona na mikroinstalację PV, ulegnie znacznemu wydłużeniu – do 13-16 lat. W swoim opracowaniu dr Rączka uwzględnił różnych operatorów energii działających w naszym kraju oraz prognozy cen energii w dwóch wariantach: zgodnie z obecną taryfą oraz prognozami na przyszły rok. Biorąc pod uwagę, że w najbliższym czasie przewiduje się wzrost cen energii, szacunkowy okres zwrotu inwestycji może ulec zmniejszeniu.

Wprowadzono również mechanizm mający na celu odwiedzenie inwestorów od realizowania instalacji na wyrost. Według nowych zasad nadwyżkę energii z danego miesiąca będzie można wykorzystać w ciągu roku, ale po przekroczeniu tego terminu otrzyma się nadpłatę w wysokości tylko 20% wartości odprowadzonego prądu.

Fotowoltaika prosumencka: nadspodziewany sukces

Konsekwencją przygotowywanych zmian może być znaczne wyhamowanie błyskawicznie rozwijającego się w ostatnich latach sektora fotowoltaiki prosumenckiej. Ścierają się różne stanowiska.

Konieczność przestawienia polskiej energetyki na odnawialne źródła energii jest nieunikniona. W Krajowym Planie Odbudowy jest zadeklarowane osiągnięcie w 2025 r. 23,5 GW mocy pozyskiwanej z siły wiatru i energii słońca. Obecnie wartość ta wynosi 13 GW. Potrzebne są więc duże inwestycje w tym sektorze, żeby cel został zrealizowany. Zgodnie z prawem klimatycznym Unii Europejskiej (Fit for 55) opublikowanym w lipcu 2021 r. energetyka krajów unii, w tym również produkcja energii na potrzeby domowe, w najbliższych latach musi przestawić się na odnawialne źródła energii.

Założenia programu “Mój prąd” na lata 2019-2025 określiły cel - zdolność wytwarzania energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych - na poziomie co najmniej 1000 MW. Zainteresowanie inwestycjami w fotowoltaikę zdecydowanie przerosło oczekiwania twórców programu. W tej chwili z ponad 700 tys. mikroinstalacji prosumenckich uzyskuje się 4 GW energii. To stanowi bardzo duże obciążenie dla sieci elektroenergetycznych, które nie są przystosowane do przesyłu takiej ilości prądu.

Robert Zasina, prezes Tauron Dystrybucja, wyjaśnia: - Skupieni lokalnie prosumenci stają się niemal elektrownią, ponieważ energia z fotowoltaiki nie jest wykorzystywana od razu na miejscu, ale przesyłana siecią i w efekcie w niektórych miejscach sieć dystrybucyjna stała się siecią przesyłową. Tauron w ponad 20 proc. stacji transformatorowych odnotowuje przesył energii z niskiego na średnie napięcie. Przyszedł taki moment, że trzeba coś z tym zrobić - podkreślił.

Fotowoltaika a rynek pracy

Zmiana sposobu rozliczania fotowoltaiki wpłynie również na rynek pracy. Wg analizy przygotowanej przez Stowarzyszenie Branży Fotowoltaicznej Polska PV może to doprowadzić do likwidacji 13,5 tys. firm i 86 tys. miejsc pracy, a w konsekwencji do wzrostu bezrobocia w najbiedniejszych regionach kraju. Wg analizy SBF Polska PV w listopadzie 2021 r. w Polsce działa 21,6 tys. firm zajmujących się wykonywaniem instalacji PV. - Na rosnącym polskim rynku fotowoltaicznym zaczęły też prężnie działać firmy produkujące moduły fotowoltaiczne czy konstrukcje wsporcze, które dużą część swojej produkcji kierowały na krajowy rynek - podkreśla Bogdan Szymański, prezes SBF Polska PV. W szybkim czasie rynek dostosował się do zapotrzebowania. Biorąc pod uwagę politykę klimatyczną Unii i zwiększenie wykorzystania OZE, w czym musimy uczestniczyć, jesteśmy na to przygotowani. W tej chwili branża fotowoltaiczna zatrudnia około 120 tys. pracowników. Zdecydowana zmiana sposobu rozliczania fotowoltaiki prosumenckiej, może doprowadzić do pozbawienia pracy osób, które nabyły bardzo cenne i przydatne w najbliższych latach umiejętności.

Ma to jeszcze drugi wymiar. Zgodnie z analizą SBF Polska PV nawet 50 proc. monterów instalacji fotowoltaicznych pochodzi z 5 najbiedniejszych województw: lubelskiego, podlaskiego, podkarpackiego, świętokrzyskiego i warmińsko-mazurskiego, w których jest wysokie bezrobocie, przekraczające 7,4%. Według szacunków SBF Polska PV bezrobocie w tych regionach może wzrosnąć do 9,5 procent.

Co dalej z fotowoltaiką w Polsce

Trwają szybkie prace legislacyjne mające na celu zmianę sposobu rozliczania fotowoltaiki prosumenckiej. Procedowana wersja ustawy  to zmodyfikowany projekt posłanki Jadwigi Emilewicz. Rządowy pełnomocnik ds. OZE Ireneusz Zyska podkreśla, że net billing to model rozliczeń zgodny z dyrektywą rynkową oraz dyrektywą RED II, które kraje Unii Europejskie muszą implementować do swojego prawa.

W środowisku wrze. SBF Polska PV jest organizatorem ogólnopolskiej akcji #PrawoDoCzystejEnergii, której celem jest zapewnienie bezpiecznego systemu rozliczeń energii elektrycznej z instalacji fotowoltaicznych dla przyszłych prosumentów. Takie samo stanowisko zajmuje Polski Alarm Smogowy i Krakowski Alarm Smogowy, które optują za tym, żeby utrzymać dotychczasowy system upustów dla inwestorów, którzy z dniem rozpoczęcia produkcji energii elektrycznej w instalacji fotowoltaicznej posiadają zainstalowaną pompę ciepła do ogrzewania budynku. Specjaliści z branży fotowoltaicznej zaznaczają, że stan sieci elektroenergetycznych w Polsce nie powinien hamować rozwoju inwestycji, które są zgodne z polityką klimatyczną i powinny być pożądane, mają bowiem pozytywny wpływ na środowisko.

Sondaż przeprowadzony przez pracownię Kantar na zlecenie Instytutu Ekonomii Środowiska i Polskiego Alarmu Smogowego pokazał, że 73% mieszkańców domów jednorodzinnych, którzy wiedzieli o propozycjach rządu (słyszało o nich 42% respondentów), oceniło je negatywnie. Negatywna ocena jest wyrażana powszechnie bez względu na przynależność do grupy społeczno-demograficznej lub grona wyborców określonej partii politycznej.

Przeciwnicy proponowanych zmian wystosowali apel do rządu w sprawie dalszych konsultacji i uwzględnienia stanowiska organizacji społecznych oraz z branży odnawialnych źródeł energii. Pod dokumentem podpisało się 47 organizacji.